«طوفانی از سمت جنوب برخاست و با خود ستونهای عظیمی از گردبادهای بزرگ همراه آورد، گردبادهایی شدید و مرگبار که در لحظهای کوتاه تمام سپاه را در خود بلعید و به یکباره ناپدید کرد.»
این روایتی است که هرودوت، مورخ یونانی از ماجرای گمشدن سپاه هخامنشی در لشکرکشی به شمال آفریقا در 2500 سال پیش ارائه میدهد. این تاریخنویس به دلیل آن که در شهر «هالیکارناس» واقع در منطقه یونانینشین آسیای صغیر به دنیا آمده بود و از اتباع امپراتوری بزرگ پارس به شمار میآمد، توجه زیادی به تاریخ ایران باستان از خود نشان داده و در آثارش بسیار به آن پرداخته است. اگرچه هرودوت در بازگویی نبردهای ایرانیان و یونانیان، از موضع بیطرفی یک تاریخنویس عدول کرده و جانب هممیهنان خود را گرفته است، اما نباید از یاد برد که بخش عمده آنچه که از تمدن پارسیان به دست ما رسیده، لابهلای سطرهای کتابهای تاریخی او نهفته است.
یکی از این روایتهای تاریخی هرودوت، ماجرای لشکرکشی کمبوجیه، پسر کوروش و دومین شاه هخامنشی به شمال آفریقا را در برمیگیرد. او که 70 سال پس از تصرف مصر به دست کمبوجیه به آن کشور سفر کرده بود، با روایتی شفاهی از گم شدن بخشی از سپاهیان ایران در صحرای شمال آفریقا روبهرو شد. بنا به نوشته هرودوت، پس از آن که سپاه هخامنشی مصر را فتح کرد، 2 شاخه از آن به سمت حبشه در جنوب مصر و منطقه کارتاژ (تونس امروزی) در غرب صحرای بزرگ آفریقا روانه شد. سپاهیان راهی شده به حبشه، آن کشور را خراجگزار امپراتوری پارس کردند و پیروزمندانه بازگشتند، اما از لشکریان اعزامی به غرب هیچ خبری به دست نیامد؛ انگار صحرای بزرگ دهان باز کرده و آنان را بلعیده بود.
اگرچه از همان 2500 سال پیش، سرنوشت نامعلوم سربازان ایرانی، ذهن و فکر بسیاری از مورخان را به خود مشغول کرده بود، اما تا قرن 19 میلادی، هیچ کاوش باستانشناسی در این منطقه صورت نگرفت. تلاش باستانشناسان هم در 150 سال اول فعالیت به هیچ نتیجه مثبتی نرسید تا اینکه یک اتفاق در گرماگرم نبردهای جنگ جهانی دوم در دهه 40 میلادی اولین نشانههای سپاه گمشده پارسی را نمایان ساخت.
وقتی که لشکریان آلمان نازی به فرماندهی مارشال رومل در برابر سپاهیان انگلیسی در شمال آفریقا صف آرایی کرده بودند، حفر سنگرهاو کانالهای دفاعی در شنزار صحرا، قطعات فلزی کوچکی از سرنیزه، خود و سپر را به سطح زمین آورد که در همان زمان بسیاری از باستانشناسان و تاریخنگاران را به این باور رساند که راز گمشدن سپاه کمبوجیه به زودی آشکار خواهد شد؛ انتظاری که بیش از 60 سال طول کشید تا به ثمر بنشیند.
پس از 2500 سال که واقعه تاریخی دفنشدن سربازان ایرانی در شنزارهای صحرای آفریقا به افسانه تبدیل شده است و از پیدا شدن اولین نشانههای سپاهیان پارسی 66 سال میگذرد، اینک خبر میرسد که باستانشناسان ایتالیایی سرانجام ارتش گمشده ایرانی را پیدا کردهاند. به گزارش خبرگزاریها، 2 باستانشناس ایتالیایی با کشف چند سلاح برنزی، یک دستبند نقرهای، یک گوشواره، تعدادی قطعات فلزی و صدها استخوان در نقطهای دورافتاده در صحرای شمالی آفریقا، اعلام کردهاند که گره از ماجرای مرگبار ثبت شده در نوشتههای هرودوت را گشودهاند.
آنجلو کاستیگلیونی، سرپرست گروه باستانشناس ایتالیایی معتقد است برخلاف فرضیههای پیشین، ارتش کمبوجیه راه کاروان رو همیشگی صحرا را برای عبور خود انتخاب نکرده، بلکه کمی به جنوب منحرف شده بودند و برای همین باستانشناسان در 2 قرن گذشته نتوانستهاند نشانی از آنان بیابند.
کشف این نشانههای تازه، امیدی تازه در دل باستانشناسان و تاریخ نگاران دمیده است تا شاهد حل معمای بزرگ تاریخی دیگری باشند. ما هم منتظر میمانیم تا در آینده از سرنوشت هممیهنانی که 2500 سال پیش از این جانباختهاند. آگاهی یابیم.